برج ۱۰ طبقه «متروپل» آبادان بعد از ساختمان «پلاسکو» در تهران، دومین ساز بلند‌مرتبه در ایران بود که فرو ریخت. پلاسکو را آتش‌سوزی زمین زد و «متروپل» را تخلف در ساخت و ساز.

این دو برج در ایران تنها نیستند، برادران و خواهران بی‌شماری دارند که سازمان نظام مهندسی در بسیاری از استان‌ها نسبت به ریزش قریب‌الوقوع آنها هشدار داده‌ است.

بخشی از این ساختمان‌ها به قول بساز و بفروش‌ها «کلنگی» هستند و بخشی دیگر هرچند به تازگی ساخته شده‌اند، اما از دوام و قوام و استحکام چندانی برخوردار نیستند.

در ایران به طور معمول بخش قابل توجهی از مردم چه در خانه و چه در ساختمان‌های عمومی در معرض تهدید‌ها و مخاطرات ناشی از ریزش قریب‌الوقوع ساختمان‌های فرسوده یا ناایمن یا سست بنیان قرار دارند و به اجبار تن به چنین زندگی پر تنش و ناآرامی داده‌اند.

ایران چند ساختمان ناایمن دارد؟

ایران ۱۰ میلیون واحد مسکونی فرسوده دارد و با وجود قانون منع ساخت و ساز «ناایمن»، طی ۱۰ سال اخیر بیش از ۳۵۰ هزار پروانه ساختمانی «ناایمن» در کشور صادر شده است.

۹۲ درصد پروانه‌های ساختمانی صادر شده در این دوره مربوط به ساختمان‌های با دوام و هفت درصد (۳۵۰ هزار ساختمان) هم مربوط به ساختمان‌های «نیمه بادوام» یا «ناایمن» است.

پروانه ساختمان سندی است که شهرداری‌ها صادر می‌کنند و در اختیار مالک قرار می‌دهند. برای احداث هر ساختمان باید مجوز لازم از شهرداری‌ها دریافت شود.

طبق تعریف نظام مهندسی، واحد‌های مسکونی «بادوام» در پروانه‌های احداث ساختمان مسکونی به واحد‌هایی گفته می‌شود که اسکلت ساختمان آنها بتن‌ آرمه یا فلزی باشد. 

این سازمان واحد‌های «نیمه‌بادوام» را ساختمان‌هایی معرفی می‌کند که مصالح مورد استفاده در آنها «آجر یا سنگ و آهن»، «آجر یا سنگ و چوب»، «بلوک سیمانی»، «تمام‌آجر یا سنگ» و «آجر» و در نهایت «تمام‌ چوب» باشد.

واحد‌های مسکونی «کم‌دوام» نیز واحد‌هایی‌اند که مصالح مورد استفاده در ساختمان آنها شامل مصالحی نظیر خشت و چوب و خشت و گل باشد.

تهران؛ پرچمدار ساختمان‌های ناایمن

تهران به عنوان بزرگ‌ترین کلان‌شهر ایران به تنهایی ۳۳ هزار ساختمان ناایمن دارد که سه هزار و ۵۰۰ ساختمان آن در شرایط پرخطر هستند و ۹۴۷ این ساختمان‌ها، برج و بلند‌مرتبه محسوب می‌شود که امنیت و استحکام آنها شاید به مویی یا ریز لرزه‌ای بند باشد.

شهرداری تهران و سازمان نظام مهندسی و وزارت مسکن و شهرسازی فهرست اغلب این ساختمان‌ها را دارند و براساس برخی ادعاها تنها ۲۰۰ ساختمان این فهرست، ایمن‌سازی شده است.

در حوزه منطقه یک شهرداری تهران تنها ۳۵۸ ساختمان پر خطر شناسایی شده که مجتمع تجاری «پلازا»، بیمارستان «شهدای تجریش»، مرکز خرید «کوثر» فرمانیه، مجتمع تجاری «نگین» الهیه، برج‌های مسکونی «نیاوران» و بیمارستان «باهنر» مهمترین آنهاست.

در منطقه دو این کلان‌شهر هم ۵۴ ساختمان پر خطر به ثبت رسیده که بیمارستان‌های «امام خمینی» و «آتیه»، مجتمع‌های «اریکه ایرانیان» و «ایران زمین» و برج «آریا» از جمله آنهاست.

در مناطق سه تا شش شهری تهران هم بیش از ۱۵۰ ساختمان پر خطر وجود دارد که سازمان اسناد ملی ایران، بیمارستان دی، ساختمان اداری بنیاد مستضعفان، برج مسکونی صدا و سیما، هتل ارم و بازار کامپیوتر «رضا» از جمله آنهاست.

تهران؛ رکوردار ریزش ساختمان

آمار‌‌ها می‌گوید ۱۵ درصد شهر تهران را بافت فرسوده تشکیل داده است که ساخت و ساز‌های غیر اصولی و ناایمن در سال‌های اخیر، این شهر را به بمب ساعتی تبدیل کرده است. بمبی که سال‌هاست گفته می‌شود در صورت وقوع یک زمین‌لرزه قوی می‌تواند، فاجعه‌ای انسانی رقم بزند.

ساختمان‌های تهران بدون وقوع زلزله هم در ۲۰ سال گذشته کم خبرساز نبوده‌اند و ریزش برخی از آنها طی این مدت با موج‌های خبری و واکنش افکار عمومی همراه بوده است.

سال ۱۳۸۷ در محله «سعادت‌آباد» تهران ۱۷ کارگر که مشغول تخریب ساختمان بودند زنده‌به گور شدند و افکار عمومی از این اتفاق جریحه‌دار شد.

 این ساختمان سال ۱۳۷۰ مجوز ساخت دو طبقه زیرزمین و سه طبقه روی آن را داشت، اما سال ۱۳۷۹ مجوزی مبنی بر موافقت با احداث پنج طبقه مسکونی بر روی وضعیت موجود برای آن شد.

این ساختمان چهار سال بعد یعنی در سال ۱۳۸۳ به دلیل نامرغوب بودن مصالح به کار رفته دچار ترک‌خوردگی‌های عمیق در ارتفاع و سطوح مختلف و در نتیجه بخش‌های از آن فرو ریخت.

ساکنان ساختمان هم پس از وقوع این حادثه اقدام به شکایت از سازنده کردند. در نهایت دادگاه حکم به تخریب ساختمان داد، اما در جریان تخریب به دلیل ساخت غیر استاندارد ساختمان و رعایت نکردن اصول تخریب، ۱۷ نفر در این حادثه کشته شدند.

حدود ۱۲ سال بعد یعنی در سال ۱۳۹۵ ساختمان خاطره‌ساز «پلاسکو» آتش گرفت و در کمتر از چهار ساعت فرو ریخت.

در این حادثه ۲۳۵ مصدوم و ۲۲ نفر جان‌ باختند و خسارت این حادثه نیز ۱۵ هزار میلیارد ریال برآورد شد.

چهار سال بعد از حادثه «پلاسکو» یعنی در سال ۱۳۹۹ این بار نوبت به یک کلینیک درمانی ناایمن بود که حادثه‌ای تلخ را رقم بزند. کلینیک «سینا مهر» شمیران که انفجار کسپول‌های اکسیژن در حیاط آن منجر به آتش‌سوزی شد و در این حادثه ۱۹ نفر جان خود را از دست دادند. این کلینیک فاقد استانداردهای ایمنی بود و تاسیسات آن نیز استاندارد نبودند. 

در همان سال یک پاساژ هم در تهران آتش گرفت و ساختمانی در حال ساخت در تهران‌پارس نیز به دلیل رعایت نکردن استانداردهای ساخت و ساز فروریخت که البته قربانی نداشت و تنها منجر به مصدوم شدن پنج نفر شد. 

سال ۹۹ سال پرحادثه‌ای برای تهران بود و به علت گودبرداری عمیق و غیراصولی، ساختمانی در منطقه فلاح تهران فروریخت و چهار نفر در این حادثه زیر آوار ماندند.

اما یکی سال بعد پاساژ تیراژه نیز در تهران به دلیل استفاده از انشعاب برق غیرمجاز آتش گرفت که منجر به مصدوم شدن ۱۶ نفر شد. 

این حوادث ریز و درشت ساختمانی در تهران و سراسر ایران تقریبا روزی نیست که رخ ندهد و جان کارگران خسته و ساکنان از همه‌جا مانده را به خطر نیندازد.